top

Ἀρ. Πρωτ. 881/95

Τῇ Αὐτοῦ Θειοτάτῃ Παναγιότητι
τῷ Οἰκουμενικῷ Πατριάρχῃ
κυρίῳ μοι κυρίῳ Βαρθολομαίῳ,

προσκυνητῶς.

Παναγιώτατε καί Θειότατε Πάτερ καί Δέσποτα,

Εὐλαβῶς καθυποβάλλω τῇ Ὑμετέρᾳ προσκυνητῇ Παναγιότητι τὰ τῆς ἐν Λεμεσῷ η΄ συνελεύσεως τῆς διεθνοῦς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου μεταξὺ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τῆς Παγκοσμίου Λουθηρανικῆς Ὁμοσπονδίας.

*  *  *

Α. Γενικὰ

Φιλοξενούσης τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, ἡ η΄ συνέλευσις τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τοῦ ὀρθοδοξο-λουθηρανικοῦ θεολογικοῦ διαλόγου ἔλαβε χώραν ἀπὸ 1ης μέχρις 8ης Αὐγούστου ἐ. ἔ. ἐν τῷ “Συνεδριακῷ Κέντρῳ” τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λεμεσοῦ πρὸς μελέτην τοῦ κατὰ τὴν ζ΄ ἐν Sandbjerg (1993) συνέλευσιν τῆς ὁλομελείας ὁρισθέντος θέματος “Ἡ περὶ Σωτηρίας ἀντίληψις ὑπὸ τὸ φῶς τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων”.

Εἰς τὴν συνέλευσιν ταύτην ἐξεπροσωπήθη ἡ τῶν κατὰ τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν πλειονότης (συνημ. 2), εἰς ἣν δὲν συμπεριλαμβάνονται αἱ Ἐκκλησίαι Ἱεροσολύμων, Σερβίας, Βουλγαρίας καὶ Γεωργίας, μὴ ἀποστείλασαι καὶ αὖθις τοὺς ἐκπροσώπους αὐτῶν διὰ λόγους ἀνεξαρτήτους βεβαίως τῶν σκοπῶν τοῦ ἐν προκειμένῳ συγκεκριμένου θεολογικοῦ διαλόγου. Ἀπὸ πλευρᾶς λουθηρανικῆς, μετέσχον τελικῶς δώδεκα ἐκ τῶν δέκα καὶ πέντε ἐπισήμων ἀντιπροσώπων (συνημ. 2).

Β. Ἐργασίαι

Ἡ ἔναρξις τῶν ἐργασιῶν ἐγένετο διὰ δοξολογίας τελεσθείσης ἐν τῷ Μητροπολιτικῷ Ναῷ Λεμεσοῦ καὶ προεξάρχοντος τοῦ ἐπιχωρίου Μητροπολίτου κ. Χρυσάνθου, ἀντιπροσώπου τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου ἐν τῇ Διορθοδόξῳ Ἐπιτροπῇ ἐπὶ τοῦ μετὰ τῶν Λουθηρανῶν Θεολογικοῦ Διαλόγου, εἰς ἣν παρέστησαν συμπροσευχόμενα πάντα τὰ μέλη τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς. Ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς ἱερᾶς ταύτης ἀκολουθίας ὁ γράφων ἀπηύθυνε πρὸς τοὺς συμπροσευχομένους ὀλίγους τινὰς λόγους περὶ τῆς σημασίας καὶ τοῦ ἱεροῦ σκοποῦ τοῦ ὀρθοδοξο-λουθηρανικοῦ διαλόγου.

Αἱ ἐργασίαι τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς διεξήχθησαν ὑπὸ τὴν συμπροεδρίαν τοῦ Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου κ. William Lazareth καὶ τοῦ γράφοντος, τόσῳ ἐν κοιναῖς, ὅσῳ καὶ ἐν ὀλίγαις κεχωρισμέναις συνεδρίαις τῶν δύο πλευρῶν, ὀρθοδόξου καὶ λουθηρανικης.

Αἱ ἐν ὁλομελείᾳ γενόμεναι συζητήσεις περιεστράφησαν περὶ τὴν ἀξιολόγησιν τοῦ ἐν Βενετίᾳ (1994) ὑπὸ μικτῆς ὑποεπιτροπῆς καταρτισθέντος σχεδίου κοινοῦ θεολογικοῦ κειμένου : “Τὸ Μυστήριον τῆς Σωτηρίας ὑπὸ τὸ φῶς τῶν δογματικῶν ἀποφάσεων τῶν ἑπτὰ Οἰκουμενικῶν Συνόδων καὶ τῆς πατερικῆς παραδόσεως τῶν πρώτων αἰωνων” (συνημ. 3), ληφθεισῶν σοβαρῶς ὑπ’ ὄψιν καὶ τῶν ὑποβληθεισῶν ὑπὸ τοῦ ἐκ Ρουμανίας αἰδεσιμολογιωτάτου πρωτοπρεσβυτέρου κ. Viorel Ionita, ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς, καὶ τοῦ ἐκ Φιλλανδίας Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου κ. Kalevi Toiviainen, ἀπὸ λουθηρανικῆς πλευρᾶς, γραπτῶν ἐπὶ τοῦ ἀνωτέρω σχεδίου εἰσηγήσεων (συνημ. 4 καὶ 5), ὡς καὶ τῶν πρὸς συμπλήρωσιν καὶ βελτίωσιν τούτου διατυπωθεισῶν κατὰ τὴν συζήτησιν σχετικῶν παρατηρήσεων καὶ προτάσεων.

Αἱ συζητήσεις αὗται, ὡς εἰκός, δὲν περιωρίζοντο πάντοτε εἰς τὰ συγκεκριμένα πλαίσια τοῦ ὑπὸ ἐξέτασιν θέματος, ἀλλὰ συνωδεύοντο κατὰ κανόνα ὑπὸ συντόμων ἢ καὶ ἐκτενῶν ἀναφορῶν εἰς τὰς πηγὰς τῶν θεολογικῶν παραδόσεων τῶν ἐν διαλόγῳ πλευρῶν πρὸς ἐπισήμανσιν, ἀλλὰ καὶ ἀξιολόγησιν τῶν ἑκατέρωθεν διαπεπιστωμένων διαφορῶν κατὰ τὴν προσέγγισιν τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας.

Οὕτω, φυσικὸν ἦν ὅπως ἀντικείμενον ἀντιπαραθετικῆς συζητήσεως ἀποτελέσῃ ἡ σχέσις κυρίως τῆς θεολογίας τοῦ Ἱεροῦ Αὐγουστίνου πρὸς τὴν ὀρθόδοξον πατερικὴν παράδοσιν καὶ πρὸς τὴν λουθηρανικὴν περὶ σωτηρίας διδασκαλίαν· ἡ περὶ ἀπολύτου προορισμοῦ διδασκαλία καὶ δὴ ἐξ ἐπόψεως τῆς σημασίας τῶν μυστηρίων δι’ ὧν ὁ ἄνθρωπος ἐνσωματοῦται εἰς τὸ τοῦ Χριστοῦ σῶμα, “ὅ ἐστιν ἡ ἐκκλησία”, ἀλλὰ καὶ ὡς πρὸς τὴν θεολογικὴν διαφοροποίησιν τῶν κριτηρίων τῆς ὀρθοδόξου περὶ “θεώσεως” (deificatio) καὶ τῆς λουθηρανικῆς περὶ “δικαιώσεως” (justificatio) διδασκαλίας· ἐν τέλει δὲ καὶ ἡ εἰς τὸ ὑπὸ κατάρτισιν κοινὸν κείμενον σαφὴς ἀναφορὰ τῶν παραδεδομένων θεολογικῶν διαφορῶν περὶ τῶν παραγόντων τῆς σωτηρίας (ἤτοι τῆς Θείας Χάριτος καὶ τῆς ἀνθρωπίνης βουλήσεως).

Αἱ ἐκ τῆς διεξοδικῆς συζητήσεως ἐπὶ τοῦ ἀρχικοῦ σχεδίου προκύψασαι συγκεκριμέναι παρατηρήσεις καὶ προτάσεις παρεπέμφθησαν, πρὸς μελέτην καὶ ἀξιολόγησιν, εἰς τὴν ἐπὶ τούτῳ ὁρισθεῖσαν συντακτικὴν ἐπιτροπὴν (drafting committee), ἣν συναπετέλεσαν οἱ αἰδεσιμολογιώτατος πρωτοπρεσβύτερος κ. Ἰωάννης Ρωμανίδης, Δρ Albert Laham καὶ καθηγητὴς Βλάσιος Φειδᾶς, ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς, καὶ οἱ καθηγηταὶ Bruce Marshall, Anna Marie Aagaard καὶ Risto Saarinen, ἀπὸ λουθηρανικῆς τοιαύτης. Τὸ βάσει τῶν ἐν ὁλομελείᾳ διατυπωθεισῶν κρίσεων καὶ προτάσεων βελτιωθὲν ὑπὸ τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς ἀρχικὸν σχέδιον συνεζητήθη ἐν συνεχείᾳ ὑπὸ τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς διεξοδικῶς, παρεπέμφθη δὲ καὶ αὖθις εἰς αὐτὴν μετὰ προσθέτων προτάσεων πρὸς διαμόρφωσιν τοῦ τελικοῦ πλέον κοινοῦ κειμένου.

Τὸ τελικῶς διαμορφωθὲν καὶ ὑπὸ τῆς ὁλομελείας ἐγκριθὲν κοινὸν θεολογικὸν κείμενον, καθὼς ἄλλωστε καὶ τὸ κατὰ τὴν ἐν Sandbjerg ζ΄ συνέλευσιν τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς καταρτισθὲν τοιοῦτον, παρουσιάζει ἐντυπωσιακὴν ἀναμφιλέκτως θεολογικὴν σύγκλισιν τῆς λουθηρανικῆς πλευρᾶς πρὸς τὰς ὀρθοδόξους θέσεις, ἰδίᾳ ὡς πρὸς τὴν ἐκκλησιολογικὴν σπουδαιότητα τοῦ θεσμοῦ καὶ τοῦ ἔργου τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων πρὸς περιφρούρησιν τῆς ἀποστολικῆς ὀρθοδοξίας ἐν τῇ ζωῇ τῆς Ἐκκλησίας καὶ πρὸς καθορισμὸν τῶν κριτηρίων ἐν τῇ χαράξει τῆς κοινῆς Ὀρθοδόξων τε καὶ Λουθηρανῶν πορείας πρὸς τὴν ἐπιδιωκομένην ἀποκατάστασιν τῆς μεταξὺ αὐτῶν ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητος.

Βεβαίως τὰ περὶ σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῷ νέῳ τούτῳ κειμένῳ ἀπὸ κοινοῦ διατυπωθέντα οὐδόλως ἐξαντλοῦσι τὴν ὅλην σχετικὴν προβληματολογίαν, διὸ καὶ τὸ θέμα τοῦτο θέλει ἐπὶ τὸ ἐκτενέστερον ἐπανασυζητηθῆ ὑπὸ τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς, ἰδίᾳ κατὰ τὴν ὑπ’ αὐτῆς ἐξέτασιν τῶν περὶ Ἐκκλησίας καὶ Μυστηρίων.

Γ. Ἐκδηλώσεις

Κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς ἐν Λεμεσῷ συνελεύσεως αὑτῆς ἡ Μικτὴ Ἐπιτροπὴ ἐγένετο ἐγκαρδίως δεκτὴ ἐν τῇ ἐν Λευκωσίᾳ ἕδρᾳ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κύπρου ὑπὸ τοῦ Προκαθημένου τῆς αὐτόθι Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας, Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου κ. Χρυσοστόμου. Πρὸς τὸν Μακαριώτατον ἀμφότεροι οἱ συμπρόεδροι τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς ἐξέφρασαν τὰς θερμοτάτας εὐχαριστίας ὅλων τῶν μελῶν ἐπὶ τῇ ἀβραμιαίᾳ φιλοξενίᾳ καὶ τῇ φιλαδέλφῳ ἐν γένει διαθέσει τῆς ἧς προΐσταται οὗτος Ἐκκλησίας.

Ἐπίσης, τὰ μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς παρέστησαν τῇ Κυριακῇ, 6ῃ Αὐγούστου, εἰς ἀρχιερατικὴν Θείαν Λειτουργίαν, τελεσθεῖσαν ἐν μεγαλοπρεπεῖ τῆς Λεμεσοῦ ναῷ, καθ’ ἣν ὁ ἐπιχώριος Μητροπολίτης κ. Χρύσανθος ἐχειροτόνησεν εἰς πρεσβύτερον κληρικόν τινα τῆς ἐπαρχίας αὐτοῦ. Εἰς ἐπακολουθήσασαν δεξίωσιν ἐν παραπλησίῳ τοῦ ναοῦ χώρῳ τὰ μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς ἔσχον τὴν εὐκαιρίαν ὅπως ἔλθωσιν εἰς ἐπαφὴν μετὰ τοῦ ἐπιτοπίου ἱεροῦ κλήρου καὶ πιστῶν.

Δ. Παρατηρήσεις

1. Αἱ ἐν τοῖς κειμένοις τῆς ζ΄ καὶ η΄ συνελεύσεως τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς παρατηρούμεναι θεολογικαὶ συγκλίσεις ἔχουσιν ἀκαδημαϊκὴν καὶ θεωρητικὴν μᾶλλον ἢ πρακτικὴν ἀξίαν, μηδαμῶς συνεπαγόμεναι καὶ τὴν ἐκ μέρους τῶν Λουθηρανῶν πρόθεσιν, ὅπως μεταφέρωσι ταύτας καὶ πρὸς τὸν χῶρον τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἤθους τῶν κοινοτήτων αὑτῶν. Ἐν τούτοις αἱ συγκλίσεις αὗται εἶναι ἐνδεικτικαὶ τῶν ἐν τῇ θεολογίᾳ τῶν παραδοσιακῶν τοὐλάχιστον Λουθηρανικῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Εὐρώπης συντελουμένων ζυμώσεων, ἰδίᾳ ἐν τῷ θέματι τῆς αὐθεντικῆς συνεχίσεως τῆς ἀποστολικῆς παραδόσεως διὰ τῶν δογματικῶν ἀποφάσεων καὶ τῆς πατερικῆς παραδόσεως τῆς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας τῆς πρώτης χιλιετίας.

2. Ἡ ἐν τῷ θεολογικῷ τούτῳ διαλόγῳ ἐμμονὴ τῆς ὀρθοδόξου πλευρᾶς, ὅπως ὑπογραμμίζῃ καὶ προβάλλῃ τὴν αὐθεντικὴν σχέσιν τῆς ὀρθοδόξου πατερικῆς παραδόσεως πρὸς τὴν ἀποστολικὴν τοιαύτην, φέρει εἰς θετικὴν ἐν πολλοῖς ἀνταπόκρισιν τῆς λουθηρανικῆς πλευρᾶς ἐπὶ σημαντικῶν θεολογικῶν θεμάτων (ὡς π. χ. μεταξὺ ἄλλων καὶ τοῦ τῆς αὐθεντικῆς συνεχείας τῆς ἀποστολικῆς παραδόσεως ἐν τῇ ζωῇ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν πιστῶν), ἅτινα θέματα δὲν θὰ ἠδύναντο νὰ τεθῶσι καὶ συζητηθῶσιν ἐν τοῖς πλαισίοις τῶν πολυμερῶν διαλόγων τῆς συγχρόνου Οἰκουμενικῆς λεγομένης Κινήσεως καθ’ ὃν τρόπον τίθενται καὶ συζητοῦνται ἐν τῷ ὀρθοδοξο-λουθηρανικῷ διαλογικῷ πλαισίῳ.

3. Παραλλήλως πρὸς τὴν ἐνίοτε λόγῳ τῶν δεδομένων θεολογικῶν διαφορῶν σημειουμένην ἔντασιν ἐν ταῖς συζητήσεσι μεταξὺ τῶν δυο πλευρῶν, ὀρθοδόξου καὶ λουθηρανικῆς, παρατηρεῖται συχνάκις καὶ σοβαρὰ ἔντασις μεταξὺ αὐτῶν τούτων τῶν μελῶν τῆς λουθηρανικῆς ἀντιπροσωπείας, ὀφειλομένη κυρίως εἰς τὴν διάφορον θεολογικὴν αὐτῶν τοποθέτησιν, ἀλλὰ καὶ εἰς προσωπικὰς μεταξὺ τούτων ἀντιζηλίας καὶ διαφορὰς, ἐχούσας οὐ σπανίως καὶ ἀρνητικὰς ἐπιπτώσεις ἐπὶ τοῦ ὅλου ἔργου τῆς Ἐπιτροπῆς.

4. Καθίσταται ὁπωσοῦν αἰσθητὴ ἡ μείωσις τῆς ἐν τῇ Μικτῇ Ἐπιτροπῇ ἐπιρροῆς τοῦ λουθηρανοῦ συμπροέδρου, Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου κ. William Lazareth, καταστάντος πλέον ἄκρως διστακτικοῦ ἐν τῇ λήψει πρακτικῶν ἀποφάσεων καὶ ἐπιδιώκοντος ὅπως ἔχῃ τὴν ἐκ τῶν προτέρων σύμφωνον γνώμην καὶ τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς ἀντιπροσωπείας αὐτοῦ καὶ ἐν τοῖς ἐλαχιστοτέροις ἔτι διαδικαστικοῖς θέμασιν.

5. Ἡ εἰς τὴν Μικτὴν Ἐπιτροπὴν εἴσοδος νέων συντηρητικῶν λουθηρανῶν θεολόγων (ὡς λ. χ. τοῦ προαναφερθέντος ἀμερικανοῦ προσηλύτου καὶ ζηλωτοῦ Brush Marshall, σχηματίσαντος ἤδη νέον μετὰ τοῦ Θεοφιλεστάτου ἐπισκόπου κ. Georg Kretschmar καὶ τῆς πάστορος Anna Maria Aagaard πυρῆνα, εὐκόλως ἐπὶ τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς λουθηρανικῆς ἀντιπροσωπείας ἐπιβαλλόμενον) ἄρχεται προσλαμβάνουσα ἀνησυχητικὰς διαστάσεις καὶ θέτουσα ἐν κινδύνῳ τὰς κατὰ τὴν τελευταίαν τετραετίαν ἐπιτευχθείσας ἐν τῇ Μικτῇ Ἐπιτροπῇ λεπτὰς ἰσορροπίας (πρβλ. συνημ. 6), αἵτινες καὶ ὡδήγησαν ἀδιαμφισβητήτως εἰς θετικώτατα ἁπτὰ ἀποτελέσματα. Εἰρήσθω μάλιστα ἐν προκειμένῳ, ὅτι ὁ λουθηρανὸς συμπρόεδρος, Θεοφιλέστατος Ἐπίσκοπος κ. William Lazareth, οὐδεμίαν ἐν ταῖς ἰδιαιτέραις αὐτοῦ μετὰ τοῦ γράφοντος συνομιλίαις κατέβαλλε προσπάθειαν, ὅπως ἀποκρύψῃ τὴν ἀπογοήτευσιν αὐτοῦ καὶ πικρίαν ἐπὶ τῇ νεωστὶ γενομένῃ μερικῇ ἀνασυνθέσει τῆς λουθηρανικῆς ἀντιπροσωπείας, ἀλλὰ πρὸ παντὸς ἐπὶ τῇ ἐπικειμένῃ, ὡς φημολογεῖται, εὐρυτέρᾳ τοιαύτῃ. Ὅπως ποτ’ ἂν ᾖ, ἡ εἰς τὴν Μικτὴν Ἐπιτροπὴν εἴσοδος συντηρητικῶν καὶ οὐχὶ πάντως κατηξιωμένων εὐρυτέρως λουθηρανῶν θεολόγων ἀποβαίνει τοσούτῳ μᾶλλον ἀνησυχητική, ὅσῳ ἡ ἀπομόνωσις τοῦ λουθηρανοῦ συμπροέδρου, διακρινομένου μὲν διὰ τὸ ἄστατον κυρίως καὶ εὐμετάβολον τοῦ χαρακτῆρος, πλὴν διακειμένου συμπαθῶς ἐν γένει πρὸς τὴν ὀρθόδοξον παράδοσιν, καθίσταται ὁσημέραι μεγαλυτέρα ἐν τῷ χώρῳ τῆς λουθηρανικῆς ἀντιπροσωπείας, ἐπίκειται δὲ πρὸς τούτοις καὶ ἡ ἐκ τῆς ἐνεργοῦ ὑπηρεσίας ἀποχώρησις τοῦ ἐπὶ τοῦ οἰκουμενισμοῦ γραμματέως τῆς Παγκοσμίου Λουθηρανικῆς Ὁμοσπονδίας πάστορος κ. Eugene Brand, ἀνδρὸς ἠπίου καὶ συμβιβαστικοῦ, πολλὰ τῷ ὀρθοδοξο-λουθηρανικῷ διαλόγῳ προσενεγκόντος.

Ἐν τέλει τονισθείτω ἐνταῦθα ἡ πολύτιμος συμβολὴ τοῦ πανοσιολογιωτάτου ἀρχιμανδρίτου κ. Γενναδίου Λυμούρη, γραμματέως τῆς ἀντιπροσωπείας τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας ἐν τῇ Διορθοδόξῳ Ἐπιτροπῇ ἐπὶ τοῦ μετὰ τῶν Λουθηρανῶν Θεολογικοῦ Διαλόγου τόσῳ εἰς τὴν προπαρασκευὴν τῶν τῆς συνελεύσεως τῆς Ἐπιτροπῆς, ὅσῳ καὶ εἰς τὴν διεξαγωγὴν τοῦ δυσχεροῦς αὐτῆς ἔργου. Ἐπίσης, πρόσωπον χρήσιμον καὶ θετικώτατον διεδραμάτισε καὶ ὁ εὐφυὴς καὶ εὔμοιρος διαλογικῆς πείρας καθηγητὴς κ. Βλάσιος Φειδᾶς, ὅστις, μετασχὼν τῶν ἐργασιῶν τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς ἐν τῇ ἰδιότητι τοῦ συμβούλου τῆς ἡμετέρας ἀντιπροσωπείας, συνεβάλετο τὰ μέγιστα εἰς τὴν προαγωγὴν τόσῳ τοῦ ἔργου τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς, ὅσῳ καὶ τῶν ἐν ὁλομελείᾳ συζητήσεων.

*  *  *

Ταῦτα ὁμοῦ μετὰ τοῦ προγράμματος (συνημ. 1) καὶ τοῦ κοινοῦ ἀνακοινωθέντος τῆς συνελεύσεως (συνημ. 6) ὑποβάλλων τῇ Ὑμετέρᾳ σεπτῇ Κορυφῇ, τὴν δὲ τιμίαν καὶ χαριτόβρυτον Αὐτῆς δεξιὰν εὐλαβῶς κατασπαζόμενος, ὑποδιατελῶ,

ἐν Βενετίᾳ τῇ 15ῃ Δεκεμβρίου 1995,

[ χειρογράφως:

μετά βαθυτάτου σεβασμού

και υιϊκής αφθίτου ευγνωμοσύνης,   ]

[ υπογραφή ]

( †  ο Ιταλίας Σπυρίδων )