top

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ - 30 Νοεμβρίου 1997

Η Σχολή της Χάλκης

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ

Ε ιναι σαφής η πρωταρχική επιδίωξη της σημερινής ηγεσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου: Να κατορθωθεί η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Το αίτημα προβάλλεται επίμονα και σταθερά, εμφανίζεται σαν μοναδικός στόχος, μοιάζει να παραμερίζει κάθε άλλον στρατηγικό σχεδιασμό για την ιστορική επιβίωση του Πατριαρχείου.

Στην Ελλάδα αποφεύγουμε συνήθως κρίσεις ή συζητήσεις για τις στρατηγικές επιλογές του Οικουμενικού Θρόνου της Ορθοδοξίας. Είναι θετικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την ελλαδική κοινωνία (πολιτικούς, δημοσιογράφους, κοινή γνώμη) η καταρχήν αποδοχή ότι το Πατριαρχείο ξέρει καλύτερα από κάθε άλλον τις ανάγκες του και τις δυνατότητές του. Σώζει μια παράδοση αιώνων σοφής ακροβασίας στην κόψη του επισφαλούς.

Σήμερα όμως αυτή η μακραίωνη ακροβασία, εξαιτίας πολύχρονων μεθοδεύσεων της τουρκικής πολιτικής, μοιάζει να οδηγείται σε αναπότρεπτο ιστορικό τέλος. Είναι μια πρόβλεψη που κορυφώνει την αγωνία όσων βλέπουν στην εκκλησιαστική Ορθοδοξία την έσχατη επιβίωση της ελληνικής οικουμενικότητας: μια πρόταση νοήματος της ζωής και του κόσμου που ενδιαφέρει πανανθρώπινα. Γι' αυτό και οι στρατηγικές της πατριαρχικής ακροβασίας γίνονται πια έγνοια και μέριμνα κάθε ελληνικής συνείδησης. Την έκφραση τέτοιων βιωμάτων συνοψίζουν τα παρακάτω ερωτήματα:

●  Ερώτημα πρώτο: Αν αύριο απρόσμενα οι τουρκικές αρχές επιτρέψουν να ξαναλειτουργήσει η Σχολή της Χάλκης, λύνεται το ασφυκτικό πρόβλημα της αδυναμίας επάνδρωσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου; Όσο οι τουρκικές αρχές εξακολουθούν να απαιτούν την τουρκική υπηκοότητα των κληρικών του Φαναρίου, τι θα ωφελήσει η λειτουργία της Χάλκης, έστω κι αν εκπαιδεύει άριστους θεολόγους; Τι προέχει αυτή την ώρα: η επαναλειτουργία της ιστορικής Σχολής ή η διεθνής πίεση προς την Τουρκία για να επιτρέψει την ένταξη στον κλήρο του Φαναριού και μη Τούρκων υπηκόων;

●  Ερώτημα δεύτερο: Αν οι Τούρκοι δώσουν την έγκρισή τους για να ανοίξει και πάλι η Σχολή της Χάλκης, με ποιους σπουδαστές και με ποιους καθηγητές θα λειτουργήσει η πανεπιστημιακή αυτή μονάδα; Για όσους γνωρίζουν την πραγματικότητα της ελληνόφωνης πανεπιστημιακής θεολογίας, το πρόβλημα της καθηγητικής στελέχωσης μιας ακόμα Σχολής δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο. Και ποια παιδιά θα προτιμήσουν σήμερα να ζήσουν τέσσερα χρόνια στο κλίμα του ισλαμικού φονταμενταλισμού της Τουρκίας, έγκλειστα στο νησί της Χάλκης και στρατωνισμένα στους εκεί θαλάμους των δέκα και είκοσι κρεβατιών; Θα είναι η καλύτερη ποιότητα σπουδαστών;

●  Ερώτημα τρίτο: { Αν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ενδιαφέρεται να εκπαιδεύει μόνο του τα στελέχη των εκτός Τουρκίας μητροπόλεων και επισκοπών της δικαιοδοσίας του, τι το εμποδίζει να μεταφέρει τους σχεδιασμούς του για τη Χάλκη στην έτοιμη πανεπιστημιακή υποδομή της Σχολής του «Τιμίου Σταυρού» της Βοστώνης; Ποιοι είναι οι λόγοι που αυτή η Σχολή έχει χρόνια τώρα αφεθεί σε έσχατη παρακμή και σήμερα τα ελάχιστα ικανά στελέχη της απολύονται και προπηλακίζονται από τον νέο αρχιεπίσκοπο Αμερικής; Αν επιμένει το Πατριαρχείο να εκπαιδεύει εντός Τουρκίας τα στελέχη της οικουμενικής του ταυτότητας, δεν υπονομεύει από μόνο του αυτή την ταυτότητα;

●  Ερώτημα τέταρτο: Τα τελευταία χρόνια το Πατριαρχείο έχει de facto αναγνωρισθεί ως διεθνής θεσμός. Ο Πατριάρχης γίνεται δεκτός παντού με τιμές αρχηγού κράτους και προσφωνείται στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ή στο αμερικανικό κογκρέσο ως η κεφαλή των απανταχού της γης Ορθοδόξων. Το αίτημα για την επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης ισχυροποιεί θεσμικά αυτή τη διεθνή αναγνώριση; Μήπως εκλαμβάνεται ως εσωστρέφεια αντίθετη προς την οικουμενικότητα του Πατριαρχείου; Ποίαν απήχηση θα είχε στη διεθνή κοινή γνώμη, αν οι υπάρχουσες ορθόδοξες θεολογικές σχολές της Βοστώνης, του Σίντνεϊ ή το μεταπτυχιακό ινστιτούτο της Γενεύης εμφανίζονταν ως «Πατριαρχικές Ακαδημίες»;

●  Ερώτημα πέμπτο: Η τουρκική πολιτική υπονομεύει ευφυέστατα την ιστορική επιβίωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου ταυτίζοντας τον θεσμό με μόνη την «ενδημούσα» στην Κωνσταντινούπολη ολιγομελή σύνοδο τιτουλαρίων (δίχως ποίμνιο) μητροπολιτών. Όταν εκλείψει αυτή η σύνοδος (με την ηλικιακή γήρανση των μελών της και την ανυπαρξία διαδόχων με τουρκική υπηκοότητα) θα εκλείψει και ο πατριαρχικός θεσμός. Αν αυτή είναι η αιχμή του δόρατος της τουρκικής πολιτικής, κατά τι αμβλύνεται ή εξουδετερώνεται με την επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης; Υπάρχουν λόγοι που εμποδίζουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο να αναγνωρίσει ως Πατριαρχική Σύνοδο την ολομέλεια των επισκόπων που ποιμαίνουν τις επαρχίες της δικαιοδοσίας του; Αυτό δεν επιβάλλουν και οι θεμελιώδεις αρχές της ορθόδοξης Εκκλησιολογίας;

Και τα πέντε ενδεικτικά ερωτήματα ξεκινούν μόνο από ειλικρινή αγωνία, όχι από διάθεση κριτικής ή υποδείξεων. Συγκλίνουν όμως σε μιαν αμέσως φανερή διαπίστωση: ακόμη και σε επίπεδο στρατηγικής, η οικουμενικότητα του Πατριαρχείου είναι η πιο αποτελεσματική εγγύηση για την ιστορική του επιβίωση. 0 συμβιβασμός με τον επαρχιωτισμό και την εσωστρέφεια οδηγεί ολοφάνερα στον αφανισμό, η εμμονή στην οικουμενικότητα και η δραστική της ενεργοποίηση είναι το κλειδί που ασφαλίζει το μέλλον του θεσμού.

Το ίδιο αυτό δίλημμα ανάμεσα στον επαρχιωτισμό και την οικουμενικότητα είναι (εκατόν εβδομήντα χρόνια τώρα) και το κεντρικό πολιτικό πρόβλημα του ελλαδικού κρατιδίου. Όμως εδώ, στο κρατίδιο, η επιλογή του επαρχιωτισμού μοιάζει οριστική και μη αναστρέψιμη: 0 πνιγηρός εθνικισμός υποκατέστησε την ορθόδοξη εκκλησιαστική οικουμενικότητα του πολιτισμού των Ελλήνων, την αυτοκρατορική κοσμοπολίτικη αρχοντιά τους. Ενώ το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης διασώζει ακόμη ως στοιχείο ταυτότητας την ελληνορθόδοξη οικουμενικότητά του. Είναι πρόβλημα επιλογών στρατηγικής ή εμπράγματη αξιοποίησή της.

Οι καλύτερες ποιοτικές δυνάμεις του Ελληνισμού, οπουδήποτε της γης, είναι έτοιμες να στρατευθούν με θυσιαστική ανιδιοτέλεια για τη στελέχωση επιτελικών κέντρων σχεδιασμού και ενεργοποίησης της οικουμενικής στρατηγικής του Πατριαρχείου. Νομικοί διεθνολόγοι, ειδικοί της πληροφορικής και της διεθνούς ενημέρωσης, κορυφαίοι παράγοντες της διεθνούς οικονομίας, έχουν δώσει πάμπολλα δείγματα ετοιμότητας για συνεργασία με τους φορείς της θεολογικής και εκκλησιολογικής συνείδησης της ορθόδοξης οικουμενικότητας του Πατριαρχείου. Σε κάθε διεθνές κέντρο του σύγχρονου κόσμου μας το Πατριαρχείο μπορεί να έχει επιτελικές ομάδες που να δουλεύουν για τις προοπτικές του. Ο έμφοβος συγκεντρωτισμός και ο περιορισμός των επιδιώξεων στην επαναλειτουργία της Χάλκης, μοιάζει αυτοκαταδίκη σε μαρασμό και αφανισμό.

Η αγωνία είναι μήπως καθολικά το Γένος μας των Ελλήνων έχει τελεσίδικα απολέσει τη δυναμική της οικουμενικότητάς του.

[ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ - 30 Νοεμβρίου 1997 ]