top

Ελευθεροτυπία (Κυριακάτικη) - 23 Ιουλίου 2000

σΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ

«Ανάμεσα σε συμβιβασμό ή παραίτηση προτίμησα τη δεύτερη»

σΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ΣΤΗΝ  ΙΟΥΣΤΙΝΗ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ

Μετά από έναν καταιγισμό δημοσιευμάτων και τον ανελέητο πόλεμο τριών χρόνων που δέχθηκε από διάφορα παράκεντρα εξουσίας ο πρώην αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Σπυρίδων κατέθεσε τη δραματική παραίτησή του από το θώκο στις 18 Αυγούστου του '99 κλείνοντας μετά από τριάντα χρόνια την ιστορία της ενεργού εκκλησιαστικής διακονίας του.

Ο τέως αρχιεπίσκοπος Αμερικής, ο οποίος κατά τα τρία χρόνια της ποιμαντορίας του προχώρησε σε ανατρεπτικές αλλαγές προσώπων και καταστάσεων προκάλεσε την μήνιν του κατεστημένου.Οι ιδέες του για επάνοδο στη γνήσια Ορθοδοξία, για διατήρηση της ελληνικής ταυτότητας και για δυναμική παρέμβαση στα εθνικά θέματα φαίνεται ότι ενοχλούσαν.

• Αποποιούμενος την εκλογή του ως μητροπολίτου Χαλδίας ο 55χρονος Σπυρίδων έχει αποτραβηχτεί σήμερα από την ενεργό εκκλησιαστική δράση μονάζοντας στην Πορτογαλία.
• Αποστασιοποιείται από την αγωγή που κατατέθηκε από μέλος της εκτελεστικής επιτροπής εναντίον της Aρχιεπισκοπής, επειδή δεν του αποδίδουν τη σύνταξή του. Άλλωστε «ουκ επ' άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος», δηλώνει.

*   *   *   *

EP.: Σεβασμιότατε, τι σας ώθησε να κρατηθείτε μακριά από τη δημοσιότητα;

AΠ.: Θεωρώ ότι η σιωπή και η αποστασιοποίηση από την τρέχουσα εκκλησιαστική πραγματικότητα ήταν οι καλύτεροι σύμβουλοι για μια περίοδο αυτοσυγκέντρωσης και ανασυγκρότησης δυνάμεων. Οφειλα στον εαυτό μου αλλά και στο διάδοχό μου αυτή τη σιωπή και την πίστωση χρόνου.

EP.: Ποιοι ήταν οι λόγοι που σας οδήγησαν στην παραίτηση τρία χρόνια μετά την παμψηφεί εκλογή σας;

AΠ.: Οι προσπάθειες να επανέλθει η Εκκλησία της Αμερικής σε μια γνησιότερη μορφή Ορθοδοξίας, οι πρωτοβουλίες να αναχαιτισθεί ο αφελληνισμός των νέων γενεών και οι επεμβάσεις για τα ζωτικά θέματα του γένους αναμφισβήτητα έθιξαν κάποια κέντρα και παράκεντρα εξουσίας. Ανάμεσα στο συμβιβασμό και στην παραίτηση, απλώς προτίμησα το δεύτερο...

EP.: Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι στις 12 Ιανουαρίου του 1999 ο πατριάρχης σάς επέβαλε ως διά βίου αρχιερέα και μερικούς μήνες αργότερα σας εξώθησε σε παραίτηση;

AΠ.: Είναι μια ερώτηση που θα πρέπει να απευθύνετε στη Μητέρα Εκκλησία. Αποτελεί σημείο προβληματισμού και για ένα μεγάλο κομμάτι της ομογένειας της Αμερικής μέχρι σήμερα. Προσωπικά, έχω συνηθίσει στις ανακολουθίες λόγων και έργων.

EP.: Αληθεύει η πληροφορία ότι τη υποδείξει του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, ο πατριάρχης σας οδήγησε σε παραίτηση;

«Ο αγώνας της Ορθοδοξίας στην Αμερική είναι μεγάλος και μακρύς, αν πρόκειται να επανεύρει και διατηρήσει τη γνήσια μορφή της, αποφεύγοντας τη διαρκώς αυξανόμενη επιρροή του αμερικανικο-προτεσταντικού πνεύματος, που είναι καταφανής στη λατρεία και την πνευματική ζωή»

AΠ.: Δεν υπάρχουν πληροφορίες σύμφωνα με τις οποίες ο πρωθυπουργός εκδήλωσε αυτήν ή εκείνη την πρόθεση σχετικά με τα εκκλησιαστικά πράγματα της Αμερικής. Αντιθέτως, σε εποχή που καταβάλλονταν επίμονες προσπάθειες να εμπλέξουν τον πρωθυπουργό, εκείνος δήλωσε ότι επρόκειτο για καθαρώς εκκλησιαστικό ζήτημα και συνεπώς απέφευγε να αναμειχθεί σε θέμα που δεν ήταν της αρμοδιότητάς του. Δεν είχε άλλωστε κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα ο πρωθυπουργός με την εκκλησιαστική διοίκηση της Αμερικής, εφόσον μάλιστα επί των ημερών του ρίχθηκαν οι πρώτες γέφυρες για μια ουσιαστική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και ομογένειας της Αμερικής, ιδίως στον εκπαιδευτικό τομέα και εκείνον της προωθήσεως των εθνικών θεμάτων.

EP.: Το Φανάρι έχει χρεωθεί μέσα σε μια τριετία την έξωση δύο αρχιεπισκόπων, από τον εκκλησιαστικό θώκο της Αμερικής. Είναι σύνηθες φαινόμενο στην Ορθόδοξη Εκκλησία να ανατρέπονται οι αρχιερείς;

AΠ.: Τα γεγονότα της τριετίας που αναφέρατε θα έπρεπε μάλλον να κριθούν ως επεισόδια μεμονωμένα, που δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν ως απότοκα μιας εύρυθμης λειτουργίας των εκκλησιαστικών θεσμών. Οι αρχιερείς στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως γνωρίζουμε όλοι, εκλέγονται και διακονούν διά βίου. Συνεπώς δεν νομίζω ότι παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται συχνά στο χώρο άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών, όπου η σύνθεση και η λειτουργία της συνόδου είναι λίγο διαφορετική.

EP.: Το πρόβλημα της σύνθεσης της συνόδου του Πατριαρχείου τέθηκε και από τον αρχιεπίσκοπο Αυστραλίας κ. Στυλιανό. Θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα για την επαρχία της Αμερικής αν η σύνθεση ήταν διαφορετική;

AΠ.: Δύσκολο να κάνει κανείς προβλέψεις και υποθέσεις εκ των υστέρων. Χαίρω πάντως που το θέμα της σύνθεσης της συνόδου διευκρινίστηκε επιτέλους, όπως ανήγγειλε ο αθηναϊκός τύπος. Διάβασα ότι οι σχετικές τουρκικές περιοριστικές διατάξεις για το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν αφορούν στη σύνθεση της συνόδου, αλλά μόνο στην εκλογή τούρκων υπηκόων στο αξίωμα του οικουμενικού πατριάρχου και στις θέσεις των τεσσάρων επαρχιούχων μητροπολιτών της Τουρκίας. Η διευκρίνιση αυτή ανοίγει οπωσδήποτε νέους ορίζοντες για την ανανέωση του συνοδικού θεσμού στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, με τη συμμετοχή πλέον όλων των επαρχιούχων μητροπολιτών του, είτε διακονούν αυτοί στην Τουρκία είτε σε άλλες χώρες. Άλλωστε, δεν θα συνέφερε στην Τουρκία να περιορίζει τις θρησκευτικές ελευθερίες των μειονοτήτων της τη στιγμή που απαιτεί να καταστεί πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

EP.: Γιατί αποφασίσατε να μην αποδεχθείτε την εκλογή σας ως μητροπολίτου Χαλδίας; Εχει προκαλέσει ρήξη στις σχέσεις σας με το Φανάρι αυτή σας η απόφαση;

AΠ.: Δεν νομίζω ότι το θέμα της αποδοχής ή μη της εκλογής μου σε μητροπολίτη Χαλδίας θα μπορούσε να προκαλέσει ρήξη στις σχέσεις μου με το Φανάρι. Πρώτο διότι σε παρόμοιες περιπτώσεις πρόκειται πάντα για ελεύθερη συναίνεση και αποδοχή μιας εκλογής εκ μέρους του ενδιαφερομένου. Δεύτερο διότι η απόφαση της μη αποδοχής βασίσθηκε σε συγκεκριμένες διαβεβαιώσεις για τον τίτλο και την αυτοδιάθεση του παραιτηθέντος.

EP.: Πού αποδίδετε την πολεμική κύκλου της ομογένειας εναντίον σας; Θίξατε το κατεστημένο ή υπήρξαν προσωπικά συμφέροντα;

AΠ.: Θα έλεγα και τα δύο. Αλλά θεωρώ την πολεμική ανάξια λόγου, αν λάβει κανείς υπόψη ότι ο κύκλος αυτός είχε ουσιαστικά αφοπλιστεί μετά από ένα ορισμένο χρονικό σημείο. Η πολεμική, αν θέλει κανείς να εμβαθύνει, είναι άσχετη με τις κατοπινές εξελίξεις και, όπως αποδείχθηκε, κατευθυνόταν συστηματικά από άλλα κέντρα.

EP.: Θα μπορούσατε να συνδέσετε την υποκίνηση της πολεμικής εναντίον σας με τον προκάτοχό σας;

AΠ.: Ο σεβάσμιος προκάτοχός μου ουδέποτε απέκρυψε τις απόψεις του για τη διάδοχή του κατάσταση και συνάδουσες με τις απόψεις του υπήρξαν πάντοτε και οι ενέργειές του.

EP.: Υπάρχει «πατριαρχικό διευθυντήριο» στην Αμερική που κατευθύνει τις εξελίξεις;

AΠ.: Ασφαλώς υπάρχει κύκλος λαϊκών και κληρικών της Αμερικής που έχουν ιδιαίτερες σχέσεις με τη Μητέρα Εκκλησία και προσπαθούν να δρομολογήσουν εξελίξεις, παρακάμπτοντας την κανονική εκκλησιαστική τους αρχή. Αγνοώ ποιον ακριβώς ρόλο διαδραματίζει ο εν λόγω κύκλος αυτή τη στιγμή. Χρέος πάντως της Μητέρας Εκκλησίας είναι να αποκαταστήσει το γόητρο και την εξουσία τής κανονικά εκλεγμένης εκκλησιαστικής αρχής.

EP.: Ποια είναι η σχέση σας με τον διάδοχό σας; Τι πιστεύετε για τον κ. Δημήτριο;

AΠ.: Η εκούσια αποστασιοποίηση από τα εκκλησιαστικά πράγματα κατά το τελευταίο έτος δεν μου επέτρεψε να γνωρίσω προσωπικά το νέο αρχιεπίσκοπο Αμερικής. Δεν θα μπορούσα να εκφέρω αντικειμενική κρίση βασιζόμενος μόνο στα όσα κατά καιρούς, αρνητικά ή θετικά, δημοσιεύονται. Η φωνή της ομογένειας πάντως τον καλεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην προώθηση των εθνικών μας θεμάτων, και της ελληνικής παιδείας, αλλά και στο ζήτημα της «αποπροτεσταντοποιήσεως» της αμερικανικής Ορθοδοξίας, οποιοδήποτε κι αν είναι το τίμημα που θα κληθεί να καταβάλει.

EP.: Το θέμα της συνταξιοδότησής σας έχει παρουσιάσει εμπλοκή, καθώς το Πατριαρχείο προσπαθεί να μηδενίσει τις αποφάσεις της εκτελεστικής επιτροπής της Αρχιεπισκοπής και το μέλος της εκτελεστικής Χάρι Πάππας έχει προβεί σε μήνυση εναντίον της Αρχιεπισκοπής. Πού βρίσκεται η υπόθεση σήμερα;

AΠ.: Από καιρό δεν παρακολουθώ την υπόθεση αυτή, και ιδίως τώρα, που, όπως πληροφορούμαι, κατατέθηκε μήνυση κατά της Αρχιεπισκοπής για παράβαση στοιχειωδών κανονισμών και το θέμα πήρε τροπή καθαρώς νομική. Άλλωστε, από μικρός έμαθα, ότι «Ουκ επ' άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος».

EP.: Οι πολέμιοί σας σας χρεώνουν με αυταρχισμό και δεσποτισμό κατά την τριετή ποιμαντορία σας. Εσείς πώς θα την χαρακτηρίζατε;

AΠ.: Είναι φυσικό κάθε προσπάθεια δημιουργικότητας να προκαλεί αμφισβήτηση και αντιδράσεις. Θεωρώ την τριετή περίοδο της διακονίας μου στην Αμερική ως περίοδο μεγάλων οραματισμών και πολλαπλής δραστηριότητας σ' όλους τους τομείς της εκκλησιαστικής ζωής. Ασφαλώς μια τριετία είναι ανεπαρκής για την υλοποίηση μεγάλων και φιλοδόξων στόχων, ωστόσο θέλω να πιστεύω ότι υπήρξε αφορμή να προβληματισθούν πολλοί κληρικοί και πιστοί για την πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί, αν πρόκειται να επιβιώσει κάποια γνήσια μορφή της Ορθοδοξίας στην Αμερική.

EP.: Ενα από τα προβλήματα που σας καταλογίζουν είναι ότι δεν προχωρήσατε στην ανύψωση των επισκοπών της Αμερικής σε μητροπόλεις. Πιστεύετε ότι πρέπει να κατατμηθεί η Αρχιεπισκοπή Αμερικής και να αποδυναμωθεί ο ρόλος του αρχιεπισκόπου;

AΠ.: Ανήκω σ' αυτούς που πιστεύουν ότι, λόγω της ιδιαιτερότητας της Αμερικής, πρέπει με κάθε τρόπο να διασφαλισθεί η ενότητα της Αρχιεπισκοπής. Μόνο η ενότητα αυτή παρέχει την εγγύηση ότι θα μπορέσει κάποτε η Αρχιεπισκοπή να αποκτήσει μια διαρκή δυναμική παρουσία και ένα ζωντανό λόγο στο αμερικανικό γίγνεσθαι. Χωρίς την ενότητα αυτή μειώνονται επίσης οι δυνατότητες της Αρχιεπισκοπής για την διατήρηση του ελληνισμού και της ορθόδοξης φλόγας στην Αμερική. Ήδη η κατάτμηση της Αρχιεπισκοπής Βορείου και Νοτίου Αμερικής δεν συγχωρέθηκε ποτέ από την ομογένεια.

EP.: Θεωρείτε ότι έχει ωριμάσει η Εκκλησία της Αμερικής για να απεξαρτηθεί από τη Μητέρα Εκκλησία; Ηρθε η ώρα της αυτονομίας ή της ημιαυτονομίας;

AΠ.: Η «απεξάρτηση» της Εκκλησίας της Αμερικής από τη Μητέρα Εκκλησία πιστεύω θα έχει οδυνηρότατα αποτελέσματα για την επιβίωση μιας γνήσιας ορθόδοξης εκκλησιαστικής μορφής στον αμερικανικό χώρο. Γνωρίζω βέβαια τις διάφορες κινήσεις που από δεκαετίες υπάρχουν, και που εν ονόματι της πανορθοδοξίας ωθούν άλλοτε ήπια και άλλοτε βιαίως προς μια αυτοκεφαλιστική λύση. Αλλά ο κίνδυνος αυτός μπορεί να καταστεί ορατός μόνο από ενδεχόμενες αστοχίες και λάθη των υπευθύνων εκκλησιαστικών αρχών. Αν κάποτε, λοιπόν, επιτύχουν το σκοπό τους θα είναι διότι τα λάθη δεν ήταν λίγα.

EP.: Επί της ποιμαντορίας σας συντελέσθηκε μια σοβαρή έρευνα υπό τον συντονισμό του καθηγητού Ρασσιά για το θέμα της ελληνικής παιδείας, η οποία σήμερα -ένα χρόνο μετά- δεν φαίνεται να έχει αξιοποιηθεί...

AΠ.: Ένα χρόνο μετά την παράδοση της έρευνας της επιτροπής στη δημοσιότητα αντιλαμβάνομαι ότι επαναλαμβάνονται οι διαπιστώσεις για τα προβλήματα της ελληνόφωνης παιδείας στην Αμερική και δεν έχουν δρομολογηθεί οι συγκεκριμένες προτάσεις που στοχεύουν στην αναβάθμισή της. Είναι χρέος της Αρχιεπισκοπής να κάνει τομές εδώ και τώρα, ξεπερνώντας τη φάση των ευχολογίων και τις αναβολές.

EP.: Πιστεύετε ότι θα πρέπει να υπάρξει συνεργασία με την ελληνική πολιτεία;

AΠ.: Η συνεργασία θα αποβεί σε όφελος της ομογένειας, τη στιγμή που η Αρχιεπισκοπή έχει ανάγκη συμπαραστάσεως για να ανταποκριθεί στην υψηλή κλήση της διατηρήσεως της ελληνικής γλώσσας. Εφόσον αδυνατεί να εκπαιδεύσει η ίδια επαρκή αριθμό δασκάλων, θα ήταν, νομίζω, σκόπιμο να αποδεχθεί την προσφορά της ελληνικής πολιτείας.

EP.: Υπήρξατε ο πρωτεργάτης του συντονισμού όλων των ομάδων του ελληνικού λόμπι υπό την αιγίδα της Αρχιεπισκοπής. Πού βρίσκεται αυτή η προσπάθεια σήμερα;

AΠ.: Ήταν μια επιτυχέστατη προσπάθεια της Αρχιεπισκοπής. Με συντονιστή την Αρχιεπισκοπή όλες οι ομογενειακές ομάδες που επιδίδονταν στην προώθηση των εθνικών μας θεμάτων μέσα στο χώρο των αμερικανικών κέντρων αποφάσεων, άρχισαν για πρώτη φορά στην ιστορία τους να κινούνται από κοινού, σαν μέλη ενός και μόνου σώματος και να εκφράζονται με μια και μόνο φωνή. Αν διδόταν συνέχεια σ' αυτή την προσπάθεια, που συνάντησε την αντίδραση κάποιων φορέων, τα αποτελέσματά της θα ήταν αναμφιβόλως θετικά, αν όχι θεαματικά, για τα ζωτικά θέματα του ελληνισμού.

EP.: Πώς κρίνετε τη σημερινή έλλειψη παρεμβάσεων για τα εθνικά θέματα; Αληθεύει ότι εσείς ενοχλήσατε το Φανάρι με τη στάση σας στο Κυπριακό και το Κόσοβο;

AΠ.: Επραξα ό,τι επέβαλε η συνείδησή μου ως Eλληνος και χριστιανού. Νομίζω ότι η ελληνοαμερικανική κοινότητα ήταν πια ώριμη να βγει από το μεταναστευτικό της γκέτο και να υψώσει τη φωνή της για τα απαραχάρακτα δίκαια του ελληνικού αλλά και οποιουδήποτε άλλου αδικουμένου λαού. Τις χαμένες χρυσές ευκαιρίες δεν θα μας τις συγχωρούσε ποτέ η Iστορία.

EP.: Η στάση σας για επιστροφή στην γνήσια Ορθοδοξία φαίνεται ότι ενόχλησε το εκκλησιαστικό κατεστημένο της Αμερικής. Πώς βιώσατε εσείς την Ορθοδοξία στην Αμερική;

AΠ.: Ο αγώνας της Ορθοδοξίας στην Αμερική είναι μεγάλος και μακρύς, αν πρόκειται να επανεύρει και διατηρήσει τη γνήσια μορφή της, αποφεύγοντας τη διαρκώς αυξανόμενη επιρροή του αμερικανικο-προτεσταντικού πνεύματος, που είναι καταφανής πλέον στη λατρεία και την πνευματική ζωή των πιστών. Σ' αυτό καλείται να συμβάλει αποφασιστικότατα η Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού στη Βοστόνη, που εκπαιδεύει τους κληρικούς της Αμερικής με προσεκτικά επιλεγμένους καθηγητές και με καλώς καταρτισμένα προγράμματα διδασκαλίας. Επιπλέον, η Θεολογική Σχολή, ξεπερνώντας το μεταναστευτικό σύμπλεγμα της ελληνικότητας, καλείται να επανατονίσει το ρόλο του ελληνισμού, του «οικουμενικού ελληνισμού» αν θέλετε, στην ορθόδοξη θεολογία. Δεν νομίζω ότι τα πράγματα μπορούν να αφεθούν στην τύχη τους χωρίς μια ισχυρή παρεμβατική καθοδήγηση εκ μέρους της Εκκλησίας.

EP.: Πώς βλέπετε την κατάσταση στην Εκκλησία και την ομογένεια της Αμερικής σήμερα; Υπάρχουν ελπίδες;

AΠ.: Ασφαλώς και υπάρχουν. Αλλά χρειάζεται διαρκής εγρήγορση και επαγρύπνηση, που να συμπορεύεται με εκκλησιαστική βούληση για δυναμική παρέμβαση στους πιο ευαίσθητους χώρους της εκκλησιαστικής ζωής, ανεξάρτητα απ' το «πολιτικό» τίμημα που θα πρέπει καμιά φορά να καταβάλλεται από τους ηγέτες. Βέβαιο είναι ότι για να διατηρηθούν ζωντανές οι ελπίδες πρέπει να αρχίσουμε από τώρα, χωρίς περιττές αναβολές, να κτίζουμε το μέλλον του ελληνισμού και της Ορθοδοξίας.

EP.: Το θέμα που απασχολεί την επικαιρότητα, όπως γνωρίζετε, είναι εκείνο της αναγραφής ή μη του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Eσείς τι πιστεύετε;

AΠ.: Ομολογώ ότι είναι ένα λεπτό ζήτημα, που θίγει ευαισθησίες ιστορικές και θρησκευτικές. Γι' αυτό θα περίμενα μια πιο ευέλικτη πολιτική από την κυβέρνηση. Πιστεύω ότι οι ακρότητες δεν ταιριάζουν στο σύγχρονο πρόσωπο της Ελλάδας. Είναι αναγκαίο να γίνουν εκατέρωθεν υποχωρήσεις, πριν είναι αμετάκλητα αργά. Οι δύο θεσμοί, Εκκλησία και πολιτεία, θα πρέπει να συνεργασθούν αρμονικά για να προλάβουν τη μεγάλη επέλαση της παγκοσμιοποίησης που απειλεί πραγματικά την ταυτότητα του Ελληνα μέσα στη νέα χιλιετία.

EP.: Ποια είναι η άποψή σας για τον αρχιεπίσκοπο Ελλάδος κ. Χριστόδουλο;

AΠ.: Ο μακαριότατος αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος είναι οπωσδήποτε ένας καταξιωμένος εκκλησιαστικός ηγέτης με πανορθόδοξη και παγκόσμια ακτινοβολία. Καταπλήσσει η ακατάπαυστη δραστηριότητά του και προκαλεί σεβασμό ο εκσυγχρονισμένος και ρεαλιστικός τρόπος με τον οποίο πλησιάζει τη νεολαία και αντιμετωπίζει τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Είμαι βέβαιος ότι χάρις στην ηγετική του μορφή η Εκκλησία της Ελλάδος θα ιδεί καλύτερες και λαμπρότερες μέρες.

EP.: Πού ζείτε σήμερα σεβασμιότατε; Πώς περνάτε το χρόνο σας;

AΠ.: Επέστρεψα και εγκαταστάθηκα στη χώρα που με πρωτογοήτευσε πριν από τριάντα οκτώ χρόνια, όταν ταξίδευα απ' την Αμερική για τη Χάλκη της Κωνσταντινούπολης. Είναι χώρα που συνδυάζει όλα τα στοιχεία που γνώρισα σαν παιδί στη Ρόδο: τη θάλασσα, την όμορφη στεριά, την ευγένεια του απλού λαού, το ιστορικό μεγαλείο της παλιάς θαλασσοκράτειρας και τόσα άλλα. Διαβάζω τα βιβλία που μια ζωή δεν είχα χρόνο να διαβάσω. Κι ύστερα διατρέχω το Διαδίκτυο για καθημερινή ενημέρωση. Αποφάσισα να παραμείνω εδώ μέχρι που να ξαναφανούν καινούρια σημεία στον ορίζοντα...

[ Ελευθεροτυπία (Κυριακάτικη) - 23 Ιουλίου 2000 - σσ. 28 και 61 ]

[ Ελευθεροτυπία
   www.enet.gr/past/2000/07/23/on-line/keimena/world/world1.htm
   Κυριακή - 23 Ιουλίου 2000 ]