Σπυρίδων ο Ασυμβίβαστος, το τέλος της ποιμαντορίας

η Πρωϊνή - 17,19,20 Μαρτίου 2001

Του Τάσου Γ. Νικολαΐδη, εκπαιδευτικού και λογοτέχνη

Α΄ Μέρος

Τους τελευταίους καιρούς κυκλοφόρησε το περισπούδαστο βιβλίο της δημοσιογράφου και συγγραφέα Ιουστίνης Φραγκούλη, «Η Mοναξιά ενός Ασυμβίβαστου», που αναφέρεται στο πρόσωπο του πρώην Αρχιεπισκόπου Αμερικής Σπυρίδωνα και που η «Πρωϊνή», δημοσίευσε αποσπάσματα, για να γνωρίσουν οι αναγνώστες της σε βάθος, ποιος ήταν ο Σπυρίδων, πώς ανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, και πώς μετά τριετίαν απεπέμφθη και κάτω από ποιες περιστάσεις.

Ο Σπυρίδων επομένως, δεν ήταν τυχαίο πρόσωπο και ο αμερόληπτος αναγνώστης μπορεί να διδαχτεί πολλά από τις σελίδες του, χωρίς να τοποθετείται ούτε υπέρ του ενός ή του άλλου, που συνέβαλε στην παραμονή ή αποπομπή του. Με το πνεύμα λοιπόν αυτό, επιχειρείται ή πιο κάτω κριτική παρουσίαση με την πρόθεση της σύντομης αναφοράς, χωρίς να προσβάλλεται ή θίγεται κανείς. Ας σημειωθεί ότι δεν έχω γνωρίσει το πρόσωπο, τον είδα μόνο σε δύο εκδηλώσεις.

Δίκαια λοιπόν μπορεί να επαινέσει κανείς την εκλεκτή δημοσιογράφο Φραγκούλη, που είχε την τόλμη να ασχοληθεί με το πρόσωπο του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνα και ιδιαίτερα με την τριετή θητεία τους στο θρόνο της Αμερικής. Με τη λεπτή ευαισθησία που τη διακρίνει, άγγιξε τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας, της εφηβικής, της ώριμης και των σπουδών, όπως και εκείνης της ποιμαντορικής του, παρουσιάζοντας λεπτότατες και πολύ δυναμικές στιγμές της ζωής του, με πλουσιότατο φωτογραφικό υλικό, ενός ανυπότακτου, που σύνθημα του ήταν η Ελληνορθόδοξη και Ελληνοκεντρική Παιδεία, για την οποία και προδόθηκε από τους ίδιους υποστηριχτές του.

Μόνο, όταν ταυτιστούμε μαζί του, όταν φανταστούμε τον εαυτόν μας στην ίδια θέση, τη δική του, να γίνουμε Αρχιεπίσκοποι δεν μπορούμε, γύρω από ένα εχθρικό περιβάλλον, χωρίς καλούς συνεργάτες, με καταλυτικούς Μητροπολίτες, θα καταλάβουμε τι αγώνας εγίνετο για να κρατηθεί στο θρόνο, εξυγιαίνοντας το Οργανωτικό και Λειτουργικό πλαίσιο της Αρχιεπισκοπής, στερεώνοντας τον Μοναχισμό στην Αμερική, ως μέρος της ζωής της Εκκλησίας και συγκεράζοντας το Νέο με το Παλαιό Ημερολόγιο και προσπαθώντας να εφαρμόσει Ορθόδοξα θέσμια, για τα οποία θα αναφερθούμε πιο κάτω.

Από τον καιρό της θητείας του ως επισκόπου στην Ιταλία, φάνηκε η προσήλωσή του με την προσπάθεια, που κατέβαλε να επικρατήσει η Ορθοδοξία μέσα στον πανίσχυρο Ρωμαιοκαθολικισμό, πράγμα που μας φανερώνει τις καταβολές που είχε από πολύ νωρίς και που η συγγραφέας επισημαίνει στο βιβλίο της.

Β΄ Μέρος

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου της Ι. Φραγκούλη θα δούμε τα Ορθόδοξα Θέσμια, που πήγε να εφαρμόσει ο Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων, αναδεικνύοντας τον ως τον πνευματικόν ηγέτη, αλλά και τις τραγικές στιγμές της αναχωρήσεώς του.

Κατά πόσο τα γεγονότα εκτίθενται αντικειμενικά, τούτο φαίνεται από την αυστηρή παράθεση τους, συνδεμένα με όλα εκείνα τα εμπλεκόμενα πρόσωπα, που πιστεύω χάραξαν και την πορεία της περαιτέρω ολιγόχρονης παραμονής του. Άξονας όλων των ενεργειών το διφορούμενο πρόσωπο του Πατριάρχη και των άλλων φαινομενικά συνεργατών του στην Αμερική και το Φανάρι, όπως και στην Ελλάδα.

Ποιος θα μπορούσε να αντιταχθεί σε κείνα τα ορθόδοξα θέσμια , τα οποία προσπάθησε να εφαρμόσει ο Σπυρίδων, την χρήση της Βυζαντινής μουσικής, την χρησιμοποίηση του ράσου για τους ιερείς, τη νηστεία για τους χριστιανούς, την κατάργηση της λειτουργίας στην αγγλική, την προώθηση του μοναχισμού, την προσκύνηση των εικόνων, τη συμμετοχή στην ευχαριστηριακή λατρεία, παρά τις αντιδράσεις του εκκλησιαστικού κατεστημένου;

Και σ' αυτή τη πλευρά, ολοφάνερη η αντικειμενική και ρεαλιστική παράθεση της συγγραφέα σε γλώσσα νεοελληνική, κατανοητή από τον καθένα καλόπιστο αναγνώστη. Αν αυτή είναι όντως η Ορθόδοξη πίστη και λατρεία!

Αν δούμε την πλευρά της κακής εκτίμησης της προσφοράς του Σπυρίδωνα ότι με τις δικές του ενέργειες επέφερε το διχασμό στην ομογένεια, αγωνιζόμενος μόνος στην Εκκλησία της Αμερικής και ότι ήταν ένας αυταρχικός πνευματικός ηγέτης, θα διαπιστώσουμε ότι η συγγραφέας δεν τοποθετείται η ίδια και το αφήνει στην κρίση του αναγνώστη παραθέτοντας αυτούσια τα κείμενα! Πράγμα που θα τον προβληματίσει, αν αποκρύπτεται η όχι η αλήθεια!

Κατηγορήθηκε ότι με τις ενέργειές του διατάρασσε τις πολιτικές ισορροπίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, μιλώντας για τα Εθνικά θέματα, την Κύπρο, την επαναλειτουργία της Χάλκης, την αναβάθμιση της Ελληνόφωνης Παιδείας και την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα - σελίδες που παρουσιάζονται και πάλι από τη συγγραφέα πολύ αντικειμενικά. Αν τα κίνητρα ήσαν ιδιοτελή, τότε δικαιολογημένα οι εναντίον του κατακραυγές, διαφορετικά θα πρέπει και εκ των υστέρων, να του απονεμηθεί δημόσιος έπαινος, γιατί επέδειξε ότι ένα ένας πνευματικός, χαρισματικός ηγέτης με συγκεκριμένα οράματα. Ελάχιστες οι αναλαμπές της εδώ παραμονής του, συνδυασμένες με την ελπίδα της σταθεροποιήσεως, ενώ προετοιμάζετο έντεχνα ο Γολγοθάς του.

Γ΄ Μέρος

Δεν φαντάζομαι να αισθάνεται κανείς ικανοποίηση από το διάβασμα των σελίδων, που αναφέρονται στην προετοιμασία της τελικής πτώσεως. Ανατριχιάζει από την περιγραφή του έντονου παρασκηνίου, για το τελικό «χτύπημα» του Σπυρίδωνα, για την αποπομπή του, ένα παιχνίδι που δίχασε την ομογένεια, που συνεχίζεται ως σήμερα και που θυμίζει το δράμα του Χριστού. Οι Δελφίνοι και οι Φαναριώτες με τα «Ωσαννά και τα Σταυρωθήτω» και Εκείνος να επιμένει όρθιος στις επάλξεις «άχρι τέλους».

Τι τρομερό για έναν συγγραφέα, να καταγράψει το τέλος μιας τραγικής προσωπικότητας και δή ενός ποιμενάρχη, που κάποιοι θέλησαν να μειώσουν και να εξουδετερώσουν. Πού μπορεί να θεωρηθεί μια δραματική περιπέτεια ενός μεγάλου ανδρός και που είχε την τόλμη η συγγραφέας, το θάρρος να εκθέσει χωρίς καμιά προκατάληψη! Τον ασφυκτικό κλοιό που δημιουργήθηκε γύρω από τον Σπυρίδωνα, για την άδοξη έξωση του. Ποίου; Του προκαθήμενου της Εκκλησίας της Αμερικής, με όλες τις μεθοδεύσεις που τον ανάγκασαν να παραιτηθεί!

Πριν κλείσει η αναφορά αυτή, θα ήθελα να υπογραμμίσω ακόμα δύο χαρακτηριστικά σημεία της όλης παρουσίασης. Την παράθεση της τελευταίας εγκυκλίου που απέστειλε ο Σπυρίδων προς την Ομογένεια και τα πνευματικά του τέκνα και την κριτική αξιολόγηση, που είχε κάνει η ίδια η συγγραφέας του όλου έργου της, καθώς και τις συνέπειες της παραίτησης του Αρχιεπισκόπου.

Πικρία, απογοήτευση και λύπη την διακρίνουν αλλά και θάρρος, για όσα έγιναν και επρόκειτο να γίνουν. Με το ίδιο θάρρος η συγγραφέας ορθοτομώντας την αλήθεια υπογραμμίζει στο τέλος την μεγάλη ζημιά που υπέστη η Ορθοδοξία, που νικήθηκε ουσιαστικά από τους ίδιους αδελφούς με την φυγή του Σπυρίδωνα.

Δυστυχώς και μετά την αναχώρηση του Σπυρίδωνα του «ανυπόταχτου» και την τοποθέτηση του Δημητρίου στην ίδια θέση και που εμπνέει το σεβασμό και την αγάπη, οι ίδιες σκοτεινές δυνάμεις συνεχίζουν να υποσκάπτουν το κύρος της Ορθοδοξίας, οδηγώντας την σε ανεπιθύμητες καταστάσεις.

[ η Πρωϊνή - 17,19,20 Μαρτίου 2001 ]